Маълумки, ўтмишни ўзгартириш иложиси йўқ. Тарихни ўзгартириш истагимиз қанчалик катта бўлмасин, Бредбери «капалак эффекти» фақат илмий фантастика бўлиб қолади.
Шунга қарамай, табиий офатлар бир неча бор тарихга катта таъсир ўтказганлар. Улар иқлимни ўзгартириб, бутун цивилизатсияларнинг ўлимига ва оммавий кўчиб кетишга олиб келди, баъзида эпидемияларни даволашда ёрдам берди. Ушбу мақолада энг катта ҳалокатли тарихий воқеалар билан танишинг.
Атлантиданинг ўлими
Фера оролида Санторин вулқонининг отилиши инсоният тарихига энг катта таъсир ўтказган деб номланиши мумкин. Портлаш оролнинг кўп қисмини йўқ қилди ва орол яқинида жойлашган Крит оролининг бутун цивилизатсиянинг ўлимига олиб келди. Вулқон олтингугурт далаларга тушиб, қишлоқ хўжалигини тугатишга олиб келди. Бу тарихдаги энг кучли вулқон отилишларидан бири бўлиб, қизиқарли илмий версиялар пайдо бўлишига олиб келди. Шундай қилиб, баъзи олимлар Фера ороли ва афсонавий Платоннинг «Атлантидаси» – бу битта орол деб ҳисоблайдилар. Мусо алайҳиссалом кўрган олов устуни Санторинининг отилиши ва тарқаб кетган денгиз Фера оролининг сувга чўкиши оқибати эканлиги ҳақида ҳам бир версия мавжуд. Сўнгги марта вулқон 1886 йилда фаоллик белгиларини кўрсатган, лава бўлаклари ярим километргача баландликка кўтарилган. Портлаш бир неча оролларни ҳосил қилган.
Везувий ва Помпеи
Римнинг Помпей шаҳрида ҳеч ким шаҳар тепасида жойлашган Везувий ухлаб ётган вулқон деб гумон қилмади. Ҳамма ғалати кўринишга эга бўлса ҳам, уни оддий тоғ деб ҳисоблашди – гўё кимдир чўққини ичкарига босиб, ичи бўш жой ҳосил қилганга ўхшайди. Бироқ, у аллақачон дарахтлар билан қопланган ва ҳеч ким бу вулқон кратери деб ўйламаган.
Биринчи бўлиб Аристотел, Помпейга отилишдан анча олдин ташриф буюрган ва Везувий вулқон эканлиги тўғрисида аҳолини огоҳлантирган. Бироқ, бу ҳеч қандай самара бермади. Милодий 62 йил 5 феврал куни, Везувийнинг уйғонишидан деярли 10 йил олдин, кучли зилзиладан кейин ҳам ҳеч қандай чора кўрилмади. Шубҳасиз, булар яқинлашиб келаётган катаклизмнинг дастлабки белгилари эди. Бир неча шаҳарларни тириклайин кўмган афсонавий вулқон отилиши 79 йил 24 август куни бошланиб, тахминан бир кун давом этди. Кичик Плиний ёзганидек: «Улкан қора булут тез ўсиб борарди … чақмоқ чақишига ўхшаш узоқдан ҳаёлий оташ тиллари ундан каттароқ эди».
Весувийнинг отилиши Хиросимада атом бомбасининг портлашидан кучлироқдир. Ўлганлар сонини аниқлаш қийин. Кўпчилик ҳалокатли пирокластик ёмғирдан олдин, яъни Помпейни қоплаган кулдан олдин шаҳарни тарк этишди, аммо, эҳтимол, кўп одамлар кемаларда қочиб кетаётганда вафот этишган.
Кракатау
1883 йил 27 августда Кракатау вулқони портлаши ва отилиши, ўзининг ажойиб кучи ва вайронагарчиликлари билан хаёлотни ҳайратда қолдиради. Цунами портлаши натижасида баландлиги 30 м гача кўтарилган қўшни оролларда 36000 га яқин одам ҳалок бўлди, 295 шаҳар ва қишлоқлар денгизга ювилиб кетди. Вулқон портлашининг кучи (отилиш миқёсидаги 6 балл) геологлар томонидан Хиросимани вайрон қилган портлашнинг кучидан 10000 бараварга тенг деб ҳисобланган ва 200 мегатон ТНТ портлашга тенг бўлган. Портлашнинг овози Ернинг 8% да эшитилди, вулқондан шимолга кўтарилиб, 2000 кишининг ҳаётига зомин бўлган пирокластик оқим баландлиги 900 метрни ташкил қилди. Шамол томонидан эсиб юборилган вулқон кул, портлаш жойидан 10 кун ўтгач, 5330 км (мисол учун Москва ва Байкал кўли орасидаги масофа) тушди. Бир неча кун давомида портлаш туфайли бутун Ер атмосфераси безовта бўлди. Турли манбаларга кўра, ҳаво тўлқини Ерни 7 дан 11 мартагача айланиб чиққан.
Лондон – катта ёнғин
Барча муҳим офатлар ҳам табиий эмас. Инсон омили вулқон отилишидан ҳам кўпроқ зарар келтириши мумкин. Бу 1666 йил сентябрда Лондонда содир бўлди. 2 сентябр куни Шаҳар ҳудудида бошланган ёнғин ошпаз Томас Фарринернинг эҳтиётсизлиги натижасида бир неча кун ичида шаҳарнинг учдан бир қисмини вайрон қилди ва мўъжизавий равишда аристократик Вестминстер ва қирол саройига етиб бормади. Иккинчи куни ёнғин Лондоннинг молиявий марказига етиб борди. Банкларда сақланаётган олтин захираларининг бир қисми шунчаки эриган ёки ўғирланган, бу Англия иқтисодиётига катта зарба берди. Лондон ёнғинидан жабрланганлар сонини аниқлаш қийин – камбағаллар ҳақида ҳеч ким ўйламайди, бундан ташқари, ўликларнинг катта қисми уйлар билан бирга ёнғин натижасида йўқ бўлган. Маълумки, Лондоннинг 80 минг аҳолисидан 70 минги бошпанасиз қолган. Тўғри, ёнғиннинг оқибатлари нафақат салбий эди. Олов кемирувчиларни йўқ қилди ва 1665-1666 йилларда шаҳардаги Катта ўлат эпидемиясини тўхтатди.
Шеньсидаги зилзила
Инсоният давридаги энг катта зилзила 1556 йил 23 январда марказий Хитойнинг Шеньси провинциясида юз берди. Тахминларга кўра, у 11 баллга етди. Зилзила эпицентридан Вейх дарёси водийсидаги 500 км масофадаги ҳудудлар вайрон бўлган. Вилоятнинг баъзи ҳудудларида, айниқса, биринчи зилзилалар пайтида қулаган бўш ғорларда яшаган одамларнинг ҳаммаси йўқ бўлди. Қолганларида ўлим даражаси 60% ни ташкил этди. Табиий офат натижасида 830 минг киши вафот этди.
Хитойдаги тошқин
Инсоният тарихидаги энг катта табиий офат – 1931 йилда Хитойнинг жануби-марказида тошқин бўлиб, унда 3,7 миллион киши ҳалок бўлди ва 50 миллиондан ортиқ киши жабрланди. 1928-1930 йиллардаги узоқ давом этган қурғоқчиликдан сўнг, қиш жуда қорли бўлди. 1931 йилнинг баҳорида рекорд миқдордаги ёғингарчилик тушди, ёзда рекорд миқдордаги сиклонлар – июлда етти марта, норма йилига икки сиклонни ташкил қилади. Июл ойига келиб, Хитойнинг энг йирик дарёлари – Янцзы ва Сариқ дарёлар қирғоқларни тўлдириб юборди ва 25 августга ўтар кечаси дарёлар Буюк каналга етиб келиб, дамбаларни ёриб юбордилар ва шу пайтда ухлаётган 200 мингга яқин одамни чўктирди. Иссиқ об-ҳаво пайтида кўмилмаган таналарнинг кўплиги эпидемиялар – тиф ва вабонинг тарқалишига олиб келди.
Manba: 24soat.com -Saytdan olindi.
Ushbu ma'lumot hordiq.uz dan olindi!
< ! > DO'STLARINGIZGA YUBORING:
Quyidagi yangiliklarni o'qing dod devorasiz:
2222222
| 
