Мен энди барчасини тушуниб етдим: саломатлигимиз билан боғлиқ муаммолар, молиявий қийинчиликлар, турмуш ўртоғим ҳамда ҳамкасбларимнинг ҳаётидаги барча нохушликларнинг сабаби мана шу эски танга билан боғлиқ.
У қандай қилиб уйимизга келиб қолди? Жуда оддий. Эрим ишдан уйга қайтаётиб, автобус бекатида турганида бир пиёнистани кўриб қолганди. Бу пиёниста барча ўтган-кетганга қандайдир эски тангани арзимас пулга сотиб олишни таклиф этарди. Албатта, ўзига ичимлик олиш учун. Ҳамма рад этарди. Лекин турмуш ўртоғим бечорага раҳми келиб, тангани сотиб олади.
Уйга келиб, эски қадимий тангани арзимас пулга сотиб олганини менга мақтанди. Ўша пайтда бу жуда омадли харид бўлиб кўринганди. Бу менга ҳам маъқул келди. Сабаби, мен қадимги буюмларга қизиқаман. Айниқса, уларнинг тарихи ёқади менга.
Ишхонамдаги бир ҳамкасбимнинг таниш-билишлари жуда кўп. Улар орасида тангалар бўйича мутахассис — нумизматиклар ҳам бор эди. Мени танганинг келиб чиқиши ҳамда баҳосини билиб бериш ҳақидаги илтимосимга у дарров рози бўлди.
Бизнинг "қидирув” ишларимиз натижасида шу маълум бўлдики, танга Николай I даврида зарб этилган танганинг илк тажриба нусхаси экан. Биринчи экземпляр князликнинг ғазнасида, иккинчиси Эрмитаж коллекциясида, учинчиси граф Толстойда, тўртинчиси коллекционер Минуснинг жамланмасида бўлган. Бешинчи танга ҳақида ҳам маълумотлар бор. У 1912 йили муомаладан чиқариб ташланган экан.
Бу танганинг муомалага чиқарилмаганига Николай I га тангадаги сурат ёқмагани сабаб бўлган экан. Унинг фикрича, портретда боши худди чопиб ташланганга ўхшаб қолган эмиш.
Бу танганинг биз ўрганган тарихи эди. Бизнинг қўлимизга тушиб қолган танга рублнинг тажриба нусхаси бўлган. Назаримда, у кумушдан эди.
Бу "хазина” қўлимизга келиб тушганидан бир неча кун ўтиб муаммоларимиз бошланди. Гап шундаки, биринчи турмуш ўртоғим билан яшаётганимизда биз кредит олгандик. Мана шу кредитга мен кафилликни бўйнимга олганман. Ажрашганимиздан кейин у кредитни ўз бўйнига олди. Мен эса уни алимент пулидан халос этдим. Аммо кейинроқ ишхонамга суддан қоғоз келди. Ойлик маошимнинг эллик фоизи кредит тўловига ўтадиган бўлибди. Маълум бўлишича, турмуш ўртоғим анчадан бери кредитни тўламаган, боз устига, қамоққа ҳам тушиб қолган экан. Банк учун эса пулни мендан, давлат ишчисидан олиш қулайроқ бўлган. Карахт бўлиб қолдим. Аммо қўлимдан ҳеч нарса келмасди.
Бу биринчи зарба бўлди. Кейин эса ундан ҳам оғирроқ зарбага йўлиқдим. 8 март байрами арафасида ҳозирги турмуш ўртоғимнинг мазаси қочди.
Турмуш ўртоғим спиртли ичимликларни кам ичарди. Лекин бу сафар у бўкиб ичиб олибди. Бу мен уйда йўқлигимда содир бўлганди. Уйга келганимда у ухлаб қолганди.
Майли, ҳечқиси йўқ, эртага ўзига келтирамиз, деб ўйладим. Эртасига турмуш ўртоғимнинг мазаси қочди. Ишга бормади. Уни уйда ўзимча даволашга ҳаракат қилдим. Кечга бориб сал ўзига келгандай бўлди. Аммо бу тун мен учун даҳшатли кечди. Ишларимни тугатиб, одатдагидай ухлашга ётдим. Ярим тунда нотаниш эркакнинг овозини эшитдим. Овоз шунчалик аниқ ва яқиндан эдики, унинг гапларини аниқ-тиниқ эшитдим. У менга эмас, балки ёнимда ухлаб ётган турмуш ўртоғимга гапирарди:
— Тур, кетдик. Сени яна қанча кутиш мумкин?! — дерди у.
Турмуш ўртоғим бунга жавобан ҳозир ухлаётганини, кейинроқ боришини айтди.
Бу овоз уни қаерга чақирган, билмайман, лекин совуқ терга ботган ҳолда уйғондим. Бунинг ҳаммаси туш эканлигига амин бўлдим. Лекин нега туш бунчалик реал бўлиб кўринмаса, деб ўйлаб қолдим.
Эртаси куни тонгда турмуш ўртоғимнинг мазаси буткул қочди. Тутқаноғи тутиб қолди. "Тез ёрдам” чақиришимизга тўғри келди.
"Тез ёрдам”да келган шифокор эримнинг охирги маротаба қачон спиртли ичимлик ичгани ва бу қанча давом этганини сўради. Лекин эрим тўхтамасдан бир неча кун ичмаганди. У фақат бир кун ичганди, холос.
Шу куни ишга кеч қолиб бордим. Куним қандай ўтганини ўзим ҳам билмайман. Кечқурун уйга келсам, турмуш ўртоғим ўзига келиб қолган, ошхонада овқат тайёрлаётганди. У ўгирилиб менга қаради-ю, тутқаноғи яна қўзиди. Йиқилаётиб бошини ёриб олди. Яна "Тез ёрдам” чақиртиришга тўғри келди. Укол қилиб, бошини тикиш учун шифохонага олиб кетишди. Нимага уриб бошини ёриб олгани ҳамон мен учун жумбоқ. Яқинида ўткир нарсанинг ўзи йўқ эди. Ҳаммаси кўз ўнгимда содир бўлгани боис бошини ҳеч нарсага урмаганини кўргандим.
Бошидаги жароҳат туфайлими турмуш ўртоғим ўзини ғалати тута бошлади. Назаримда, транс ҳолатига тушиб қолганди. Қандайдир овозларни эшитар, ишдами-уйдами ажратолмай қоларди. Урилган ерларидаги кўкарган жойларини кетказишга ҳаракат қиларди…
Яна "Тез ёрдам” чақиришга мажбур бўлдим. Шифокор узоқ вақт спиртли ичимлик ичганининг оқибати, деб ташхис қўйди. Эримни даволаниши учун шифохонага ётқизишимга тўғри келди. Касалхонага кетишга тайёрланаётиб ўша тангани ўзи билан олиб олди. Касалхонага борганимизда танга чўнтагидан тушиб кетди. Уни олмоқчи бўлиб эгилганим-да, турмуш ўртоғим қўлимни ушлаб олиб, кўзларимга қаради. Бу нафрат ва ғазабга тўла даҳшатли нигоҳлар эди.
Кейинроқ шифокор тангани менга берди. Сабаби, касалхонада бундай нарсаларни олиб юриш мумкин эмасди.
Бўлиб ўтган воқеалардан карахт ҳолда дугонамга мурожаат қилдим. Унинг укаси баъзи-баъзида экстрасенслик қиларди. Улар уйимга келиб, ёрдам беришга рози бўлишди.
Танганинг қандайдир салбий таъсири борлиги ҳақидаги шубҳамни дугонамнинг укаси тасдиқлади. Унинг айтишича, тангага лаънат ўқилиб, кейин ерга кўмиб қўйилган экан. Лекин кимдир уни топиб олган ва у қўлма-қўл бўлиб кетган. Танга кимнинг қўлига тушса, уларнинг барига кўнгилсизликлар келтираверган. У менга тангадан халос бўлишни маслаҳат берди. Мен дарров унинг айтганини қилдим.
Дугонамнинг укаси лаънат менга ҳам таъсир қилганини айтиб, уни олиб ташлаш учун нималардир қилди. Биласизми, бу ёрдам берди. Тунлари тинч ва хотиржам ухлайдиган бўлдим. Мушугим ҳам яна хонамга кирадиган бўлди. Шунга қадар улар эшик тагида турадиган одат чиқаришганди. Аммо ҳозир мени кўпроқ турмуш ўртоғим ташвишга соляпти. Унга энди нима бўлади? Касалхонага борганимда олдига киргани қўйишмаяпти. Ундан ҳали лаънат олиб ташланмаган.
Бунга ишонмаслигингиз мумкин, лекин танга кимнинг қўлига теккан бўлса, уларнинг барчасида муаммолар юзага келди.
Масалан, танганинг тарихи ҳақида маълумот топиб беришга ёрдам берган ҳамкасбим автоҳалокатга учради. Авваллари машинани жуда яхши ҳайдарди. Унинг рафиқаси эса касалхонага ётиб қолди.
Буларнинг бари, балки, тасодифдир. Лекин мен бунга ишонолмаяпман. Сабаби, барча муаммолар шу танга пайдо бўлганидан кейин бошланганди!
