Альбер Камюнинг "Қора ўлат” ("La peste”) романи Жазоирдаги Ваҳрон (французча: Oran) шаҳрида 194 йили қора ўлат тарқалиши воқеаси билан бошланади. Аввал каламушлар, кейин одамлар қирила бошлайди. Шаҳар ташқи оламга ёпилади, карантин эълон қилинади.
Дарвоқе, "карантин” аслида французча "quarantaine” сўзидан олинган бўлиб, рус тили орқали тилимизга ўтган. Ўз навбатида, француз тилига бу атама италян тилидан ўзлашган. Француз тилида "quarante” (талаффузи: "кағонт”) – "қирқ”(40) сонини билдиради, "quarantaine”нинг биринчи маъноси: "қирқ атрофида”, "қирқтача”, "40 (+) ёшлилар” каби маъноларга тўғри келса, иккинчи маъноси: "карантин” – (қирқ кун давомида) муайян нарсалардан тийилиш, иҳоталанишга нисбатан айтилади.
Французча луғатларда "quarantaine” ("карантин”) сўзи ўрта асрларда юқумли касаллик тарқалган бирор мамлакатдан йўлга чиқиб, йўловчи, товар ёки ҳайвонларни олиб келган кемаларни бандаргоҳда мажбурий ушлаб туриш, иҳоталашга нисбатан айтилган, дейилади.
Аввал бошдан бу тушунча тиббий маънога эга бўлиб, тиббиёт илми отаси, юнон файласуфи Ҳиппократ томонидан эрамиздан олдинги V асрда жорий этилган экан. Ҳиппократ ҳар қандай касаллик 40 кун ичида намоён бўлади, деб ҳисоблаган ва муайян касалликларда беморни қирқ кун иҳоталаш амалиётини қўллаган. Ҳиппократдан олдин, эрамиздан олдинги VI асрда яшаган Пифагор "сонлар дунёни бошқаради”, деб шогирдларига таълим берган. Пифагорчилар учун "4” рақами тўрт унсур (ўт, ҳаво, сув, тупроқ) каби дунёнинг бирламчи асослари рамзи сифатида муҳим аҳамиятга эга бўлган. Аслида, французча "quarante”, яъни "қирқ” ҳам лотинча "quadraginta”дан келиб чиққан бўлиб, бу эса "тўрт карра ўн” (4х10) маъносини билдирган.
Бу анъанани французча "саксон” рақами ясалишида ҳам кўриш мумкин, яъни французча "саксон” – "quatre-vingts” бўлиб, сўзма-сўз "тўртта йигирма” маъносини беради. Яъни, айтмоқчиманки, бугунги "карантин” сўзида ана шу қадим инончларнинг нуқси ҳам бор.
Юртдошимиз Абу Али ибн Синонинг "Тиб қонунлари” асари билан таниш ўқувчиларга маълумки, қадимги тиббиёт илми табиатдаги "тўрт унсур”га мувофиқ келувчи "тўрт мижоз” (темпераментлар) ёки тўрт хилт (қон, савдо, сафро, балғам) каби таснифлашлардан бошланади. Албатта, Ибн Сино ҳам Ҳиппократ бошлаб берган тиббиёт мактаби давомчиси. Яъни, Ҳиппократ ҳам иссиқ, совуқ, ҳўл, қуруқ каби тўртликлар билан иш кўрган. Яъни, "40” сони мистикаси асосида ҳам аввало "4” рақами билан боғлиқ инончлар ётади.
"40” рақами яккахудолик динларида ҳам жуда кўп рамзий ифодаларга йўғрилган.
Биргина "Қисаси Рабғузий”ни варақласак, Одам Атони яратиш учун ердан олиб келинган "тупроқ узра қирқ йил ёмғир ёғади”, қирқ йилда тупроқдан Одам суврати қилинади… Нуҳ алайҳиссалом даврида "қирқ тун-кун ёғин ёғади”, Мусо алайҳиссалом Мисрда қул бўлган яҳудийларни Исроил ерига етказгунча қирқ йил, токи тўрт авлод алмашмагунча, саҳрода олиб юради. Пайғамбаримиз Муҳаммад саллаллоҳи алайҳи васалламга 40 ёшларида биринчи ваҳий келади ва ҳоказо.
Ўтмишда Ҳиппократ қўллаган беморларни иҳоталаш амали ислом оламида, хусусан, аждодларимиз томонидан ҳам кенг қўлланилган ва бу амал форсча сўз билан "чилла” (форс-тожикча "чил” ("چهل”) – "қирқ”) деб аталган. Ҳозир ҳам халқ табобатида "чилла ўтириш” баъзан қўлланишига гувоҳ бўлиш мумкин.
Чилла фақат табобатда эмас, тасаввуфда ҳам мавжуд бўлиб, дарвешларнинг қирқ кунгача узлатга чекиниб ибодат билан машғул бўлишларига нисбатан ҳам чилла ўтириш дейилган. Алишер Навоий "Насойим ул-муҳаббат” асарида шайх Низомий Ганжавийни қирқ кун дарахт устида чилла ўтиргани ҳақида ёзади. Радий Фишнинг "Жалолиддин Румий” романида бир эпизод бор: Жалолиддинни устози Саид Бурҳониддин тариқат йўлидаги синовлар сўнггида узлатга чекинишга буюради. Уни бир ҳужрага бир кўза сув ва арпа нон билан қамаб, эшик ортидан суваб қўйишади. Узлат қирқ кун давом этади. Қирқ кунлик узлатдан кейин Жалолиддиннинг илк айтган сўзи ушбу бўлади:
Нарса йўқким, хорижи олам эрур, Ҳар не истарсен, ўзингда жам эрур…
Аслида, чилла амалиёти шу қадар ҳаётимизга сингиб кетганки, хонадонимизда фарзанд туғилса, чақалоққа чилла тутилади, янги хонадонга тушган келинчак ҳам ҳаётининг янги босқичи аввалида қирқ кун чиллали бўлади, ниҳоят, киши оламдан ўтгандан кейинги қирқ кун ҳам кўпгина дин ва инончларга кўра муҳим давр ҳисобланиб, марҳум охирати учун диний маросимлар ўтказилади.
Алқисса, "карантин” сўзи ҳам аввало, юқорида гувоҳи бўлганимиздек, "40” рақами атрофида қадимдан шаклланиб келган мистик, диний, тарихий, ҳатто илмий тасаввурлар асосида пайдо бўлган. Қадимги ботиний илмларда "қирқ” рақами, қирқ кун, қирқ йил муайян давр, жараённинг тугалланиш муддати, тугалланганлик рамзи сифатида қаралган. Шу боис "карантин” деганда айнан қирқ кунлик муддат эмас, балки жараённинг тугалланиш муддати кўзда тутилади. Бугунги кунда "карантин” байналмилал сўз, қайсидир тилларга у француз, қайсидир тилларга италян тили орқали ўтган. "Карантин” деганда бугун унинг "қирқ кун” деган маъноси эмас, "юқумли касалликдан иҳоталаниш” маъноси кўзда тутилади.
Manba: 24soat.com -Saytdan olindi.
Ushbu ma'lumot http://hordiq.uz/ dan olindi!
< ! > DO'STLARINGIZGA YUBORING:
Quyidagi yangiliklarni o'qing dod devorasiz:
2222222
|
