Муяссарнинг охирги пайтларда уйқуси бузилди. Эндигина кўзи илинганда қандайдир даҳшатли тушлар кўрар, чўчиб уйғонарди. Баъзида эса ўзига келолмас, анчагача тушида кўрган воқелик уни таъқиб этарди. Бу безовталик ҳаётига ҳам таъсир қила бошлади. Тундаги даҳшатли тушлар кўз ўнгидан кетмагани туфайли ҳам кундузи ғалати бўлиб юрар, гарангсиб, нима қилаётганини билмай қоладиган дамлари ҳам бўларди. Бора-бора тушлари янада даҳшатли тус ола бошлади. Муяссар тунлари бутунлай ухлолмайдиган бўлиб қолди. Турмуш ўртоғи Азизбекнинг таклифи билан уйқу дори ичадиган бўлди. Бир-икки кун тинчиди-ю, яна ўша тушлар уни безовта қила бошлади.
Дам олиш куни қўшниси Арофат унинг олдига чиқди. Ўзи шундай, ён қўшни бўлгани учун ҳам тез-тез бир-бирларидан хабарлашиб туришарди. Гап орасида Арофат сўради.
— Муяссар, сўлғинсиз, тинчликми, мазангиз йўқми?
— Ўзим ҳам нималар бўлаётганини билмаяпман, — дея дардини очди Муяссар. — Тунлари уйқумда ҳаловат йўқ. Дўхтирларга учрашдим, уйқу дори тавсия этишди, лекин фойдаси бўлмади.
— Рангингиздан жуда толиққанингиз сезилиб турибди, — далда берган бўлди Арофат. — Баъзида шунақа бўлиб туради, мен ҳам бир вақтлар шу ҳолга тушгандим, ўтиб кетади.
— Аввалига толиққаним учун шундай бўляпти, вақтинчалик ҳолат бўлса керак, деб ўйлагандим. Йўқ, тўғрисини айтсам, туш кундан-кунга даҳшатли тус олиб боряпти. Негадир юрагим нотинч.
— Эски илмни яхши билувчи бирор хислатли кишига кўринсангиз бўлармиди? — дея маслаҳат солди Арофат. — Жарариқда биттаси бор экан, башоратчи, мушкулингизни аниқлаб, йўл-йўриқ кўрсатаркан.
Муяссар шу куниёқ қўшнисидан манзилни олиб, эрталаб у айтган кишиникига кириб борди. Элликдан ўтиб қолган мўйсафидга кўзи тушиши билан унга салом берди. Мўйсафид эса уни кўрди-ю, тасбеҳ ўгириб, кўзларини юмганча жимиб қолди. Бир оздан кейин бошини кўтариб, Муяссарга қаради.
— Вақтида келибсиз, қизим, — дея мўйсафид қўлидаги тасбеҳни тутганча жавоб қилди. — Сизни ёрдамингизга муҳтож кимса безовта қиляпти. Ҳозир жуда аҳволи оғир. Уни фақат сиз сақлаб қолишингиз мумкин. Унга қарғиш теккан.
— Мен уни қаердан топишим мумкин?! — ҳайрон бўлиб сўради Муяссар. — Аҳволи оғир бўлса, ўйлаб қарасам, яқинларимизда бунақанги инсон йўқ.
Мўйсафид бироз ўйланиб қолди.
— Мен ҳам билмаяпман, қизим, — деди сўнг. — Буни фақат ўзингиз топишингиз мумкин. Мен аён бўлган нарсанигина айтаман. Ҳа, мабодо гумондор бўлган инсоннинг бирор-бир нарсасини олиб келсангиз, қарғиш теккан ўша ёки бошқалигини айтиб беришим мумкин. Айни дамда билганим у оилангизга бегона эмас. Суриштиринг, буни билиш мушкул эмас, менимча.
Муяссар ўйлаб ўйига етолмади. Кеч тушганда эса эри кийинаётганини кўриб, сўради:
— Тинчликми, Азизбек ака?
— Ойимнинг мазаси қочиб қолибди, — ташқарига йўл оларкан, жавоб берди Азизбек. — Васила қўнғироқ қилди.
Василанинг исмини эшитди-ю, Муяссарнинг туси ўзгарди. Келин бўлиб тушганида Васила уларнинг оиласини бузиб юборишига оз қолганди. Эридан ажраб келган қўшни аёл билан Азизбек никоҳлими, никоҳсизми, топишиб олган экан. Муяссар қайнонасининг маслаҳати билан охири аёлдан ўша жойдан кўчиб қутулган. Кўп ўтмасдан Васила ўғилли бўлганда Муяссар ўзини қўйгани жой тополмаган, «эрим уникига кетиб қолса, нима қиламан?», деб ич-этини еганди. Йўқ, қайнонасининг ҳаракатлари, ўзининг ҳам Азизбекнинг атрофида парвона бўлиши сабаб бўлдими, эри кетмади. Васила ҳам Азизбекни ўзиники қилолмаганидан аламда яшади.
Муяссар бир куни қайнонасиникидан чиқиб келаркан, шундоққина хиёбонда боласини етаклаб юрган Василага кўзи тушди. Индамасдан ўтиб кета бошлади. Василанинг ўзи унга гап ташлади:
— Мана бу бола сизларга бегона эмас, эрингизнинг зурриёти.
— Ўв, менга қара!— аламли тикилди Муяссар. — Бировларнинг оиласини бузиб туққан ҳаромингни кўрсатиб, мақтанмай қўя қол!
— Бу ҳароми эмас, — деб бўш келмади Васила ҳам. — Дадаси хабар олиб туради.
— Илоё итваччангни қабр ютсин!
Муяссар титраб-қақшаб йўлида давом этган, ортидан Васила кулиб қолганди. Муяссар кейин тушунди, Василага алам қилгани учун унга гап ташлаганди. Азизбек ўғлидан хабар олганда ҳам асло Васила билан бошқа учрашмас, онасининг чизиғидан чиқмасди.
Эр-хотин Сожида опаникига кириб боришганида аёл каравотда ётар, Васила эса унинг тепасида парвона эди.
— Дўхтирлар олиб кетишмоқчи бўлишди, лекин онангиз кўнмади, — Азизбекка ҳисоб бергандай гапирди Васила. — Менимча, шифохонада маълум муддат даволангани маъқулмиди?
Муяссарнинг энсаси қотди. Васила буни пайқаб, чиқишга отланди. Азизбек эса кеч бўлиб қолгани учун уни кузатишга чоғланди. Ёлғиз қолишганда аста Муяссар гап бошлади.
— Ойижон, тинчликми, етиб келгунча Азизбек акам кўп ҳаяжонланди.
— Қон босимим кўтарилиб кетибди, — жилмайишга ҳаракат қилди Сожида опа. — Сизларни ҳам овора қилишибди-да.
— Кўп ўзингизни уринтирманг-да, ойижон, — меҳрибонлик билан гапирди Муяссар. — Ўзингизни асрашингиз керак.
— Юқори қаватда турадиган қўшни ит боқади, — дея секин гап бошлади Сожида опа. — Дўкондан келаётсам, итини етаклаб юрган экан. Ити тунов куни Маъмуржоннинг ўғлини тишлаб олганди. «Шу итни боқиб нима қилардингиз?», дедим-у, балога қолдим. Бетингда кўзинг борми демай қарғаб қолса бўладими, сендайин инсонлардан ит яхши, деб гапирди-я. Ўтган йили ҳам ўзидан-ўзи арзимаган нарсага қарғанганди. Шунга қон босимим кўтарилди, шекилли.
Муяссарнинг ёдига башоратчининг гаплари тушди. Имкониятдан фойдаланиб, битта пиёлани сумкасига солди…
* * *
Мўйсафид Муяссар олиб келган пиёлага сув қуйиб, узоқ тикилди, ичига тош ташлади, шам ёқиб, мум оқизди.
— Йўқ, бутунлай бошқа одамнинг нарсасини келтирибсиз, — дея мўйсафид Муяссарга қаради. — Ўйланг, у сизнинг оилангизга бегона эмас, қариндошлиги бор. Тез топишга урининг, агарда у оламдан ўтса, бир умр сизни даҳшатли туш таъқиб этади. Уни фақат сиз қутқариб қолишингиз мумкин. Менинг билганларим шу, холос. Ортиқ бирор нарса дейишга ожизман.
Муяссар уйга қайтгандан кейин ҳам анчагача ўйланиб қолди. Лекин оиласига яқин кимсанинг хасталикка чалинганини, ёрдамга муҳтож бўлган инсонни эслолмасди.
Сожида опанинг вафоти бутун оилани эсанкиратиб қўйди. Азизбек ҳам, Муяссар ҳам маълум вақт ўз ташвишларини унутишди. Маъракалар ўтаётган бир дамда Азизбек билан Василанинг гаплашиб турганига кўзи тушган Муяссарнинг ичидан қиринди ўтди. Пайт топиб, Василани четга тортди.
— Ҳали ҳам Азизбек акамни ўзимники қилиб оламан, деб ўйласангиз, хато қиласиз! — кўзлари ёниб, Василага тикилди у. — Эрим шунчаки кўнгилхушлик учун юрган, асло сизникига қайтмайди, шуни унутманг.
— Ўғлим бетоб, дўхтирларга кўрсатяпмиз, — деганча маҳзун тортди Васила. — Менга эрингиз керакмас, ўғлим соғайиб кетса бас.
Муяссар бошқа ҳеч нарса демади. Василанинг кўзларида пайдо бўлган ёш унинг аҳволидан дарак бериб турарди. Бирдан Муяссарнинг миясида бир нима ярақлагандай бўлди. «Ахир Василанинг ўғли эримнинг ҳам фарзанди-ку? — ўйланиб қолди Муяссар. — Муйсафид айтган инсон шу болакай бўлиб чиқмасин яна».
Эртасига болакайни ҳам кўрди, у ранглари сўлғин, қўлида миттигина ўйинчоқ айиқчани кўтариб олганча юрарди. Афтидан, онасининг ортидан чиққан бўлса керак. Муяссар болакайни кузатди. Васила ўғлини олиб, ўз ҳовлиси томон ўта бошлади. Муяссарнинг кўзи ҳовли четида қолиб кетган айиқчага тушди. Ҳеч кимга билдирмай, ўйинчоқни олиб сумкасига солди. Кўп ўтмай болакай яна пайдо бўлди. У ўйинчоғини ахтара бошлаганди. Худди Муяссар унинг ўйинчоғини олгандай келиб сўради:
— Айиқчамни кўрмадингизми?
— Йўқ, — дея бошини сарак-сарак қилди Муяссар. — Агар топиб олсам, ортингдан олиб келаман.
Бола ҳовли томон юра кетди. Эртасига Муяссар ўйинчоқни башоратчиникига олиб борди.
— Айнан мана шу ўйинчоқнинг эгаси ёрдамингизга муҳтож, — дея айиқчага узоқ тикилиб тургач, жавоб қилди мўйсафид. — Уни қарғиш тобора исканжага олмоқда. Унга сиз ёрдам бера оласиз. Фақат уни ким қарғаганлигини билсак бўлгани.
Мўйсафид шамни ёқди, у гумонларини яна бир бора текшириб кўрмоқчи бўлганди. Икки шам ҳам Муяссар томон силкиниб ёна бошлади. Ўчирилгандан сўнг ҳам пилиги Муяссар томонга эгилиб қолганди.
— Уни сиз қарғагансиз, — мўйсафид энди ўйлаб ҳам ўтирмай гапирди. — Жуда қаттиқ қарғагансиз.
Муяссарнинг кўз ўнгида Василанинг боласини хиёбонда ўйнатиб юрган дамлари гавдаланди. Аёл катта хатога йўл қўйганлигини англади.
— Энди нима қилишим керак? — мижжаларида ёш қалқди аёлнинг. — Мен болакайнинг ўлишини асло истамайман.
— Мен сизга тоғлардан терилган гиёҳларнинг майдаланганини бераман, — мўйсафид ён томондаги қутидан миттигина халтача олди. — Мана шуни олиб бориб, болакай ётган ўриннинг атрофига сепасиз. Сўнг «Қарғиш, мен сени қайтариб оламан», деб уч маротаба такрорлайсиз.
— Хўш, кейин нима бўлади? — чўчиб сўради Муяссар. — Қарғиш менга қайтиб, мен вафот этаманми?
— Йўқ, — мўйсафид ишонч билан жавоб қилди. — Сиз афсус чекиб, қарғишни қайтариб оляпсиз. Фақат…
Мўйсафиднинг жимиб қолгани аёлни ташвишлантирди.
— Хўш?
— Қабр қоронғилигига йўлиқасиз.
— Бу нима деганингиз?! — ҳеч нарсани англолмай, сўради Муяссар. — Мундоқ аниқроқ қилиб гапирсангиз-чи!
— Кўзингиз кўр бўлиб қолади.
Муяссар бир муддат карахт бўлиб қолди. Мўйсафиднинг кутилмаган жавоби уни эсанкиратиб қўйганди. Сўнг ўзини қўлга олди-да:
— Мен буни асло истамайман! — деб йиғлаб юборди. — Йўқ, мен учун бу жуда оғир жазо!
— Бошида ўйламасдан қарғагансиз, — гапида давом этди мўйсафид. — Ҳамма нарсанинг бу дунёда жавоби бор. Менимча, шу ҳаётда жазони олганингиз маъқул. Агарда болакай оламдан ўтса, тунларингиз янада даҳшатга айланади. Нафақат умрингизнинг охиригача азобда яшайсиз, балки у дунёда ҳам жавоб беришингизга тўғри келади. Норасида болани қарғаш — гуноҳи азим. Мен бор гапни айтдим, қолганлари ўзингизга ҳавола.
Муяссар башоратчининг уйидан карахт бўлиб чиқди. Мўйсафид: «Ўйлаб кўрарсиз», дея қўлига тутқазгандан сўнг гиёҳларни ҳам олганди. Уйга қайтди, аммо юрагига қил сиғмасди. Бир томондан виждонан қийналса, иккинчи томондан қарғиши ўзига қайтишини, жазога мустабид бўлишини ўйлаб иккиланарди. Оқшом эри аста гапга солди.
— Менга қара, Муяссар, шу кунларда жуда бошқачасан, тинчликми, бирор жойинг оғримаяптими?
— Ишларим жойида, нега сўраяпсиз?
Муяссар эрининг жавобини ҳам кутмасдан кўнглидан ўтаётганларни тилига чиқарди:
— Агар кўр бўлиб қолсам, мени ташлаб кетмайсизми?
— Бу нима деганинг? — ажабланиб сўради Азизбек. — Сенга охирги кунларда тушуниб бўлмаяпти. Гапингни қара, кўзларингдан сира шикоят қилмагансан, нега энди кўр бўлиб қоларкансан?
Муяссар аламини ичига ютди. Ҳаммасига ўзи айбдорлиги учун ҳам юрагини кемираётган дардини ошкор қилолмасди. Икки кун ўзини ўзи қийнаб, бир тўхтамга келолмади. Учинчи куни эса Азизбек ишга кетиши билан Василаникига йўл олди. Эшикни аёлнинг ўзи очди.
— Хўш, аҳволимни томоша қилгани келдингизми?! — деди зардали оҳангда Васила. — Болам оғирлашиб боряпти, менга ортиқча гапнинг кераги йўқ, кетинг! Менга ҳеч ким керак эмас, эрингиз ўзингизга сийлов!
— Мен бошқа масалада келдим. Болангизга ёрдам бермоқчиман.
— Тавба, бу яна нимаси, устимдан куляпсизми, ўзим адойи тамом бўлган пайтда бунақа иш қилманг, Муяссар, Аллоҳга ҳам маъқул келмайди! Дўхтирлар давосини тополмади, охири уйга олиб кетишимни сўрашди. Сиздек бир тиббиётдан бехабар инсон қандай қилиб боламнинг дардига даво топиши мумкин?!
— Илтимос, ичкарига киритинг! — илтижоли тарзда сўради Муяссар. — Менга ишонинг, ҳаммаси яхши бўлади.
Васила индамай четга ўтиб, эшикни очиқ қолдирди. Муяссар ичкарига ўтди. Икки аёл бир тўшак бўлиб ётган болакайнинг тепасига келишди.
— Мана шу аҳвол! — деди Васила кўз ёшларини артаркан. — Иситмаси тушмай, ўзига келолмай ётибди.
Муяссар аста болакайнинг ёнига ўтириб, сумкасидан гиёҳни олиб, атрофига сепа бошлади. Аста пичирлаб, мўйсафид тайинлаган гапларни гапирди. Ҳеч қанча вақт ўтмасдан, болакай кўзини очиб, Муяссарга тикилиб қолди.
— Мен сизни танидим. Айиқчамни топдингизми? — деди сўнг.
— Ҳа, ўша куни ойижонимникида қолдирган экансан, олиб келдим, — дея Муяссар сумкасидан ўйинчоқни олиб, болакайга узатди. — Мана, айтгандим-ку, топсам, олиб чиқиб бераман, деб.
Муяссар болакай билан хайрлашиб чиқиб кетди. Васила унинг ортидан ҳеч нарсага тушунолмай тикилиб қолганди. Болакай бир ой ичида оёққа турди. Муяссарнинг эса кўзлари хиралаша бошлади, олти ойдан сўнг эса бутунлай кўрмай қолди. Азизбек шифокорларга кўрсатди, аммо Муяссарнинг кўзини даволаб бўлмади. Аёл кўр бўлиб қолганлигининг асл сабабини билар, лекин ҳеч кимга бу ҳақда гапиролмасди.
