Ёшлигимизда жуда шўх бўлганмиз. Тенгдошларимиз билан деярли ҳар куни битта муаммо чиқармасак, кўнглимиз жойига тушмасди. Энди болалик шуниси билан завқли эди-да. Аммо инсон ёшлигида кўп нарсаларни ўйламай қиларкан, қилаётган ишининг тўғри ёки нотўғрилиги билан иши ҳам бўлмаскан.
Биз яшайдиган уйнинг пастроғида дарахтзор бўлар, унинг ёнидан эса канал оқиб ўтарди. Ёзнинг иссиқ кунларида шу каналда маза қилиб чўмилардик. Мен сизга ҳикоя қилмоқчи бўлган воқеа ҳам худди шундай кунларнинг бирида содир бўлди.
Одатдагидек, каналда маза қилиб чўмилдик. Аммо сувдан чиққимиз келмасди. Шу пайт озғингина ўртоғим Бунёд:
— Қаранглар, ит! — деб бақириб қолди.
Ит каналнинг нариги томонида изғиб юрарди.
— Нима бўпти шунга? — дедим пинагимни ҳам бузмай.
— Бу нима деганинг? Бу нариги маҳалланинг ити. Бизни ургани учун қўшни маҳалладаги болаларнинг аламини итидан оламиз.
Ёшликда оддий, ҳатто муболағага тўла гап ҳам ҳақиқатдек туйилаверади. Қолаверса, кўксингдаги ғурур ҳисси гапингни ёлғон деб ҳисоблашга йўл қўймайди. Биз ҳам худди шундай сўқир ўжарликка тобе ёшда эдик. Шу боис Бунёднинг гапини рост деб ўйлаб, қўшни маҳалладагиларнинг аламини итдан олишга чоғландик. Кийимларимизни шоша-пиша кийдик-да, итнинг ортидан қувдик. Бир-иккита бола бўлганимизда, эҳтимол, ит биздан қочиб қутуларди, аммо "Кўпчиликдан қуён қочиб қутулмас”, деганларидек, ит ўндан ошиқ бола таъқибидан қочиб қутула олмади. Аниқроғи, ит жон ҳолатда ўзини дарахтзор орасига урганида Элбек деган ўртоғимнинг отган тоши унинг нақ бошига тегди. Ит шу заҳоти ерга йиқилди. Бироздан кейин эса қимирламай қолди.
— Қойил, мерган экансан, — дедик биз бараварига, аслида, катта хатога йўл қўйганимизни билмасдан.
Элбек ҳам болаларга хос гердайиб қўйди.
— Ўлдимикин? — деди Карим деган ўртоғим.
— Ҳа, ана, қимирламай ётибди-ку! — жавоб бердим мен.
Унинг олдига боришга ҳеч биримизнинг юрагимиз бетламади. Чунки ит ётган жойга қадам босишга ҳатто кундузи ҳам чўчирдик. Қолаверса, итнинг ўлиб ётганини кўришга юрагимиз дов бермади. Ҳаммамиз уй-уйимизга тарқадик. Ҳамма кўнгилсизликлар шундан кейин бошланди.
Орадан икки кун ўтиб, одамлар орасида миш-миш тарқалди: Элбек кечқурун арвоҳга йўлиқибди. Ҳозир лабига учуқ тошиб алаҳлаб ётганмиш. Бу гапни эшитган заҳотим ўртоғимникига бордим. Биз девор-дармиён қўшнимиз. Уйига кириб борганимда Элбек чиндан ҳам кўрпа-тўшак қилиб ётиб олган, олдида қоракуя (таёқ ёки чўпнинг куйган қисми) аралаштирилган сув солинган (бизда қўрққан одамга қоракуя ичирсанг, қўрқуви босилади, деган гап бор эди) коса турарди. Чиндан ҳам лабига учуқ тошиб кетганди.
— Тинчликми? Нима бўлди? — дедим оғайнимнинг ёнига чўкиб. — Мен эшитган гаплар ростми?
— Ҳа, аммамникидан қайтаётгандим, кеч қолиб кетдим, шунинг учун…
— Хўш, кейин-чи…
— Шу пайт олдимдан бирдан ит чиқиб қолди. Менга шунақа қарадики…
Элбек айтаётган гаплари худди ҳозир кўз ўнгида содир бўлаётгандек кўзларини маҳкам юмди. Юзи оқариб кетди.
— Сени қара-ю, — дедим унинг аҳволидан кулган бўлиб, — кап-катта бола келиб-келиб итдан қўрқасанми? Энди кечаси канал бўйида бирорта ит юргандир-да!
— Йўқ, — бошини сарак-сарак қилди Элбек, — у қайси ит эканлигини биласанми?
— Айтмасанг, қаердан биламан?
— У биз ўлдирган ит эди, худди ўзи! Пешонаси ғурра, кўзлари олайган!
Энди қўрқув Элбекдан менга ўтди.
— Йўғ-э, — дедим ўзимни овутишга ҳаракат қилиб, — унинг ўлганини аниқ кўргандик-ку!
— Ўлганди-я, — менга умидвор оҳангда тикилди ўртоғим, — унда нега кўрдим уни? Шошма, арвоҳ бўлса-я! Ҳа-ҳа, у арвоҳ бўлган, арвоҳ!
— Овозингни ўчир-э, — дедим ёқамга туфлаган бўлиб, — арвоҳмиш. Итниям арвоҳи бўларканми? Агар билсанг, арвоҳ фақат одамларда бўлади. Бувим айтиб берарди арвоҳ, ажиналар ҳақида. Улар сочини ёйволиб, кечаси саёқ юрганларни қўрқитаркан. Ҳа, буни бувим айтиб берган менга.
— Ростдан-а? — қўрқувдан кўзлари катта-катта бўлиб кетди Элбекнинг.
— Албатта. Сен арвоҳни эмас, итни кўргансан, холос. Менимча, қоронғида кўзингга ўша итга ўхшаб кўринган. Шунинг учун ваҳимага берилма, хўпми?
Элбекнинг кўзи қувончдан порлаб кетди.
— Тўғри айтасан, итда арвоҳ нима қилади? Шунчаки кўзимга кўринган, ҳа, худди шундай бўлган.
Бу воқеани унутиб юборган ҳам эдикки, энди янада ваҳимали миш-мишлар болалади. Канал атрофида ўйнаб юрган Бунёдга қандайдир ит ташланганмиш. Бунёднинг юзи шилиниб, бир аҳволда ётганмиш.
Бу гапни эшитишимиз биланоқ Элбек билан бирга Бунёдникига бордик. Онаси ҳовлида юрган экан.
— Бунёдга ит ташлангани ростми? — сўради Элбек салом-аликни ҳам йиғиштириб.
— Билмадим, болам, — елка қисди Бунёднинг ойиси. — Кўчада ўйнайман, деб чиқиб кетганди. Бир маҳал дод солганча югуриб чиқди. Юзи кўкарган, нуқул "Ойи, ит, ит”, дейди. Менимча, йиқилиб тушган бўлса керак. Кўзига бирорта ит кўринганми?
Бу гапга унчалик ишонқирамадим. Чунки шу гапни ўзим Элбекка айтгандим. Аммо орадан ҳеч қанча вақт ўтмай, мана бу воқеа содир бўлиб турибди. Биз шошилганча Бунёднинг олдига кирдик. У ҳам Элбекка ўхшаб кўрпа-тўшак қилиб олган, юзи оппоқ бинт билан боғланганди.
— Сенга нима бўлди? — сўрадим баттар хавотирга тушиб.
— Канал бўйида ит ташланди менга, — деди у кўзини олайтириб. — Ўйнаб юрувдим, қарасам, ириллаб турибди! Эсласам, ҳозир ҳам қўрқиб кетаман.
— Биз ўлдирган итми? — сўрадим ҳовлиқиб.
— Сен қаердан билдинг? Ё сенга ҳам…
— Йўқ, менгамас, Элбекка кўринибди. Унга ҳам ташланибди. Лекин у ўлганди-ку!
— Менимча, у — арвоҳ! — деди Бунёд қўрқув аралаш бўшлиққа қараб қоларкан. — Биздан ўч олгани келган!
— Жим бўл, — дедим уни жеркиб. — Қаёқдаги гапларни топасан!
Аммо бу сафар менинг ҳам кўнглимга чинакамига ваҳима оралаганди. "Ростдан шундай бўлса-я, — ўйладим қўрқувдан терга ботиб, — энди навбат меникими? Энди менга ташланадими?”
Ўша воқеадан кейин кечқурун кўчага чиқмай қўйдим. Қуёш ботар-ботмас уйга югураман. Хаёлимда йўлимдан ўша ит чиқиб қоладигандек туйилаверади.
Ўртоқларимиз билан келишиб, ит ўлган жойга бордик. Ўзимизча қилган ишимиздан пушаймон бўлиб, тавба қилдик.
— Мени кечир, — деди Бунёд ялинганнамо. — Бошқа бундай қилмаймиз.
Биз ҳам унинг гапини такрорладик. Шу сабаблими ёки бошқа бир сабабданми, итнинг арвоҳи кўзимизга бошқа кўринмади. Аммо биз уни ҳеч қачон ёдимиздан чиқара олмадик. Энг муҳими, бу бизга яхшигина сабоқ бўлди. Шу-шу ҳайвонларга бошқа озор бермайдиган бўлдик.
