AQSh va Eron ziddiyati urushga aylanib ketmaydimi? Bu savol bugun ko'pchilikni o'yga toldirgan. Tomonlar o'rtasida kuchayib borayotgan taranglikning harbiy to'qnashuvlarga aylanib ketishi strategik muhim nuqtada tasavvur qilib bo'lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bu ikki davlat o'rtasidagi munosabatlarni kuzatar ekansiz, ikki tomonning ham o'ziga xos qarashlariga guvoh bo'lasiz. Birinchidan, Oq uy Eron AQShga qarshi ehtimoliy hujumlar uyushtirishga tayyorlanayotganini ta'kidlaydi, ammo bu iddao yuzasidan hozirga qadar aniq tafsilotlarni oshkor qilmagan. Shu kunlarda jahon matbuoti AQSh o'z qurolli kuchlarini Yaqin Sharq mintaqasiga yaqinlashtirayotgani, Iroqdagi diplomatik missiya xodimlari soni qisqartirilgani va Vashingtonning harbiy harakatlar rejasini ko'rib chiqayotganini xabar qilmoqda. Prezident Tramp ma'muriyati Tehronni aynan nimalardan ogohlantirayotgani ayon: AQShga qarshi har qanday xurujga nisbatan jiddiy harbiy javob qaytariladi. Ikkinchi tomondan, yuzaga kelayotgan inqirozda Vashingtonning o'zi aybdor. Ajablanarli jihati yo'q, Eron ayni shu qarashni ilgari suradi. Ta'kidlash o'rinliki, ko'plab Tramp ma'muriyati tanqidchilari ham aynan shunday fikrda. Bundan tashqari, AQShning Yevropadagi ayrim muhim ittifoqchilari ham Trampning Yaqin Sharq siyosati bo'yicha turli darajada xavotir bildirmoqda. Hammasi nimadan boshlandi? Biz yuzlashib turgan voqelik shuki, AQSh va Eron o'rtasidagi urush ehtimoli yuqori. Tan olish kerak, 2015 yildagi xalqaro yadro shartnomasiga binoan olib tashlangan, ammo keyinchalik yana qayta joriy etilgan AQSh sanksiyalari Eron iqtisodiyotini holdan toydirmoqda. Eron esa yadro dasturini qaytadan ishga tushirish bilan dunyoga tahdid qilyapti. Prezident Tramp bir yil avval AQShni Eron yadro dasturini cheklash bo'yicha erishilgan xalqaro bitimdan chiqarib olgan va Tehronga qarshi keng ko'lamli bosim o'tkazish siyosatini boshlagan edi. Vashington bunga izoh sifatida Tehron kelishuv majburiyatlarini buzganini keltirgan, Tramp esa kelishuv shartlari Eronning yadroviy ambitsiyalarni cheklay olmasligini qayd etib o'tgandi. Eron esa Yevropa davlatlari va Rossiyani o'ziga iqtisodiy ko'mak ko'rsatishga undamoqda, agar ular mamlakatning cho'kib borayotgan iqtisodiyotini saqlab qolish chorasini ko'rmasalar, u holda yadro bitimini bekor qilishini ta'kidlamoqda. Bunday holat faqat prezident Tramp ma'muriyati manfaatiga ishlashi mumkin. Har holda Tehronga qarshi kuch qo'llash bahonasi paydo bo'ladi. Xalqaro matbuotda ketma-ket e'lon qilinayotgan maqolalardan prezident Trampning urushga nisbatan ro'yxushligi yo'qligini anglash mumkin, lekin uning hukumati a'zolari bu borada yakdil fikrga kela olmagan ko'rinadi. Hokimiyatga kelganidan buyon Tramp xorijda AQSh harbiy harakatlarini qo'llamasligi bilan ma'lum. Biroq AQSh harbiy kuchlari yoki bazalari hujumga uchragan taqdirda, prezidentning qo'l qovushtirib o'tirishiga ishonish qiyin. Bir vaqtning o'zida Vashingtonning mintaqadagi ittifoqchilari — Isroil va Saudiya Arabistoni Eronga qarshi davom etayotgan bosimlarni bir chetdan turib olqishlayotgan bo'lsa, Trampning yevropalik hamkorlari mavjud vaziyatdan tashvishga tushmoqda. Ayni damda Eron va AQSh o'rtasida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan harbiy ziddiyatni 2003 yilda boshlangan Iroq urushiga mengzaydiganlar talaygina. Biroq bu to'g'ri qiyoslash bo'lmaydi. Eron Saddam Husayn Iroqidan juda katta farq qiladi. Saddam AQShga qarshi eskirgan oddiy qurollar bilan jang olib borgan bo'lsa, Eron zamonaviy qurollar va ballistik raketalarga ega. 85 millionli aholining aksariyatini yoshlar tashkil qilishini hisobga olsak, har kim ham Eronga qarshi quruqlikda operatsiya boshlashga botina olmaydi. Urush boshlangan taqdirda ham u keng ko'lamda olib borilmaydi. Biroq har ne bo'lsa-da, Eron bilan boshlanadigan urush butun Yaqin Sharqni olov ichida qoldirishi mumkin. AQSh tashqi siyosatida inqiroz paydo bo'ldimi? Donald Tramp prezident etib saylangach, AQSh tashqi siyosatiga jiddiy putur yetishini bashorat qilganlar bo'lgan edi. Bugungi kunda Eron atrofida shakllanib kelayotgan vaziyat AQSh tashqi siyosatida ko'p tomonlama inqiroz paydo bo'lganini o'zida aks ettirmoqda: xalqaro bitimlarni xush ko'rmaslik; mintaqaviy ittifoqchilarga haddan ziyod suyanish; uzoq vaqt AQSh hamkori bo'lib kelgan NATO davlatlari bilan aloqalarning sovuqlashib ketishi; eng muhimi, Vashingtonning real strategik manfaatlarini aniqlay olmaslik va ilgari surolmaslik. Dunyoda qudratli davlatlar raqobati oshayotgan, kuchiga kuch qo'shilayotgan Xitoy va oyoqqa turayotgan Rossiyaga qarshi AQSh o'z qurolli kuchlari salohiyatini kuchaytirishga tirishayotgan bir paytda Eron Vashingtonning strategik maqsadlarida qanday o'rinni egallab turibdi? Eron global ta'sirga ega inqirozga sabab bo'la oladimi? AQSh tashqi siyosati bo'yicha ko'plab tahlilchilar bu savolga yo'q, deb javob beradi. Aksar ekspertlar Tehronni tiyib turish zarurligini ta'kidlaydi, ammo ochiq urushga sabab bo'lishi mumkin harakatlar hozircha kuzatilmayotganini aytadi. Mabodo urush boshlangan taqdirda ham bu eronliklar va amerikaliklarning o'z xatolari mevasi bo'ladi. Birgina imzo bilan AQSh prezidenti Donald Tramp Eronning yadroviy intilishlarini jilovlab turishga qaratilgan shartnoma kelajagini xavf ostiga solib qo'ydi. Prezident shartnoma va uning tarafdorlariga qarshi shafqatsiz hujum kampaniyasini boshlab yubordi. Biroq Tramp shartnomaning o'rnini bosuvchi muqobil siyosiy yechim taklif qilmadi. Uning ushbu harakati oqibatida rasmiy Vashingtonning eng yaqin ittifoqdoshlari bilan diplomatik munosabatlariga putur yetishi mumkin. Ayni vaqtda ba'zilar Trampning bu qarori Yaqin Sharq mintaqasiga yangi va yanada dahshatli urush olib kelishi ehtimolidan xavotirga tushdi. 2015 yilda imzolangan Eron yadroviy dasturi shartnomasi hali butkul falajlanib qolgani yo'q, lekin yashab qolish uchun ko'makka muhtoj. Biroq mamlakat ichkarisidagi qudratli shaxslar Eronning nafaqat yadroviy dastur shartnomasidan, balki birato'la Yadro qurolini tarqatmaslik to'g'risidagi shartnomadan ham chiqib ketishini istamoqda. Harbiy nizodan ko'ra, diplomatik choralar ancha foydali Muxtasar aytganda, vaziyat keskin. Donald Trampning Vashington Yaqin Sharqqa 1,5 mingga yaqin qo'shimcha harbiy yuborishini e'lon qilishi, AQSh Davlat departamenti Eron islom inqilobi soqchilarini, ya'ni Eronning eng qudratli qo'shinlarini terroristik tashkilotlar ro'yxatiga kiritgani olovga moy quyish bilan barobar bo'ldi. Biroq kuni kecha AQSh armiyasining iste'fodagi generallaridan iborat tashkilot Donald Trampga Eron atrofidagi keskinlikni pasaytirish iltimosi bitilgan maktub yo'lladi. Iste'fodagi 90 nafar general imzo chekkan maktubda Eron bilan bog'liq vaziyatdan chuqur tashvishda ekani aytiladi. «Urush shundoq ham beqaror Yaqin Sharqda oldindan aytib bo'lmaydigan oqibatlar olib keladi va AQShni ulkan moliyaviy va geosiyosiy xatarlari bo'lgan nizoga tortadi», — deyiladi unda. Mualliflarning fikricha, harbiy nizodan ko'ra diplomatik choralar ancha foydali bo'ladi. Ana shunday bir sharoitda Iroq o'zining ikki muhim ittifoqdoshi — AQSh va Eron o'rtasidagi inqirozni tartibga solishda vositachilik qilishni taklif qildi. «Biz yordam berish va vositachilik qilishga harakat qilmoqdamiz», deb aytgan Iroq tashqi ishlar vaziri Muhammad Ali al-Hakim eronlik hamkasbi Muhammad Javod Zarif bilan uchrashuvda. Al-Hakimning aytishicha, Iroq Vashington tomonidan qabul qilinayotgan bir tomonlama qadamlarga qarshi. Muhammad Javod Zarif, o'z navbatida, Eron va Fors ko'rfazidagi davlatlar o'rtasida o'zaro hujum qilmaslik bitimini tuzishga chaqirdi. Xullas, Eron va AQSh o'rtasidagi munosabatlar borgan sari taranglashmoqda. Bu esa shundog'am uzoq yillardan buyon siyosiy barqarorlikdan mosuvo bo'layotgan Yaqin Sharq uchun yaxshilik olib kelmasligi aniq…
Manba: 24soat.com -Saytdan olindi.
Ushbu ma'lumot dan olindi!
< ! > DO'STLARINGIZGA YUBORING:
Quyidagi yangiliklarni o'qing dod devorasiz:
2222222
| 
